BÖLÜM–4

OSMANLI’DA ISLAHAT

FAALİYETLERİ

1. 17. YY. ISLAHATÇILARI, ISLAHATLARI VE BU DÖNEM ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ

a)     17.     yy.     Islahatçıları     ve

Islahatları

I.  I.  Ahmet:  Padişahlığı  hanedanın en büyük ve en akıllı üyesine veren Ekber   ve   Erşed   sistemini   getirdi. Amaç   taht   kavgalarını   önlemektir.

Şehzadelerin sancakta değil, sarayda yetişmesini öngören kafes usulünü getirdi.

II. Kuyucu Murat Paşa: Anadolu’da sosyal ve ekonomik nedenlere bağlı olarak çıkan Celali isyanlarını (halk isyanlarını)  sert  kullanarak  bastırdı.

Ülkede asayişi sağlamaya çalıştı.

III. II. Osman (Genç Osman): Lehistan üzerine yaptığı 1621 Hotin Seferi dönüşünde Yeniçeri Ocağını kaldıracağını söyledi. Saray içinde evlenme   geleneğine   aykırı   hareket edip  saray  dışından  evlendi.  Devlet

adamlarının ve ulemanın nüfuzunu kırmaya çalıştı. Bunun üzerine ulema ve  yeniçeriler  onu  tahttan  indirdiler ve öldürdüler. Bu durum askeri sınıfın yönetim üzerindeki etkisini gösterir

IV. IV. Murat:

- İçki ve tütün yasağı uyguladı.

- Meyhaneleri      ve      kahvehaneleri

kapattı.

- Kapıkulu ordusunun sayısını azalttı.

- Devlet      adamlarından     yapacağı ıslahatlar için raporlar hazırlamalarını istedi.   Bu   raporlar   içerisinde   en

önemlisi Koçi Bey Risalesi’dir.

V. Tarhuncu Ahmet Paşa:

—     Bütçenin    gelir    ve    giderlerini denkleştirmeye çalıştı. İlk modern denk bütçeyi yaptı.

-   Saray masraflarını kıstı.

IV.   Köprülüler:   Köprülü   Mehmet Paşa geniş yetkilere sahip olmak şartıyla sadrazamlığa geldi.

-    Devletin      otoritesini      yeniden

sağladı.

-     Köprülü        Mehmet        Paşa’nın ölümünden sonra yerine oğlu Fazıl Ahmet Paşa geçti.

-     O  da  askeri  ıslahatlarla  Kapıkulu Ocaklarını   ve   Tımarlı   Sipahileri ıslah etti.

-     Fazıl    Ahmet    Paşa’dan    sonra sadrazamlığa bu sefer de Köprülü Mehmet  Paşa’nın damadı Merzifonlu Kara Mustafa Paşa getirildi. Fakat hırs ve gururundan dolayı   II.   Viyana   Kuşatmasını

kaybedince canından oldu.

-     Merzifonludan sonra yine Köprülü ailesinden biri olan Fazıl  Mustafa Paşa sadrazam oldu. O da ıslahat faaliyetine giriştiyse de Osmanlı’nın duraklamasını engelleyemedi.

*  Köprülüler   dönemi   duraklama

dönemi içinde bir yükseliştir.

b)   17.   yy.   Islahatlarının   Genel

Özellikleri

*  Islahatlarda Avrupa örnek alınmadı. Osmanlı’nın yükselme dönemine özellikle Kanuni dönemine bir özlem

vardır. Hiçbir Batı etkisi görülmez.

* Baskı  ve  şiddet  yoluyla  ülkede asayişin sağlanmasına çalışıldı.

*  Islahatlar     genelde     askeri     ve

ekonomik alanda yapılmıştır.

* Islahatlar  ıslahatçıların  hayatı  ile sınırlı     kalmıştır.     Örneğin     II.

Osman’ın ıslahatları kendi hayatıyla

sınırlı kalmıştır. Kendilerinden sonra gelen padişah veya sadrazamlar bu ıslahatları devam ettirmemişlerdir.

* Duraklamanın                sebeplerine inilmemiş,      gerçekçi      çözümler

aranmamış ve yüzeysel ıslahatlar yapılmıştır.

*  Islahatlar padişah ve sadrazamların öncülüğünde yapılmıştır. Ulema ve devletin ileri gelen diğer yöneticileri ıslahatlara destek olmamışlardır.

*            17. yy.da dış politika, fetihler, hazine gelirleri, ordunun savaş gücü, devletin içteki otoritesi gibi konularda duraklama ve zayıflama görülmesine karşın güzel sanatlar alanında 17. yy.da gelişme devam etmektedir. İstanbul’da I. Ahmet döneminde  yapılan  Sultan Ahmet Camii bunun en güzel örneğidir.

2. 18. YY. ISLAHATLARI, ISLAHATÇILARI VE BU DÖNEM ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ

a)     18.     yy.     Islahatçıları     ve

Islahatları

I. Lale Devri (1718 – 1730):

-     1718   Pasarofça   Antlaşması   ile başlayıp 1730 Patrona Halil İsyanı ile son bulan dönemdir.

-     Bu  dönemin  padişahı  III.  Ahmet sadrazamı ise Nevşehirli Damat İbrahim  Paşa’dır. Matbaacı İbrahim Müteferrika ve şair Nedim de bu dönemin diğer önemli şahsiyetleridir.

-    İlk sivil matbaa 1727’de İbrahim

Müteferrika tarafından kuruldu. Matbaada ilk basılan eser ise Van kulu lügati’dir.

-     Yeniçerilerden  ilk  itfaiye  örgütü olan Tulumba Teşkilatı kuruldu.

-    İlk  çiçek  aşısı  (suçiçeği  hastalığı

)yapıldı.

-     Paris,  Londra,  Viyana  ve  Berlin gibi önemli Avrupa şehirlerine ilk geçici elçilikler kuruldu. İlk elçimiz ise  Paris’e  giden  28  Çelebi Mehmet Efendi’dir.

-    İstanbul’da kâğıt, kumaş, çini  ve

seramik fabrikaları açıldı.

-    Doğu klasikleri Türkçeye çevrildi.

*            Görüldüğü  gibi  Lale  Devrinde sadece kültürel alanda ıslahatlar yapılmıştır. Askeri ve ekonomik alanda önemli bir ıslahat faaliyeti bulunmamaktadır. Ulema ve askerlerin  kışkırtmasıyla  1730’da

Patrona Halil İsyanı çıkacak ve bu

dönem sona erecektir.

*      Osmanlı’da  Avrupalılaşma  ilk olarak Lale devrinde başlamıştır.

II. I. Mahmut Dönemi Islahatları:

-     Avusturya ordusunda görev yapan Kont Dö Bonnival Müslüman oldu ve Humbaracı Ahmet Paşa ismini aldı.  Humbaracı  Ahmet  Paşa  I.

Mahmut’un ıslahat programını hazırlayan ve uygulayan kişidir.

-     Humbaracı  matematik  eğitimi  de veren ama asıl amacı subay yetiştirmek olan Hendesehane’yi kurdu.  Bu  okul  Osmanlı’nın  ilk

modern Avrupa tarzı askeri-teknik okuludur (1734).

III.       III.       Mustafa       Dönemi

Islahatları:

-     Koca Ragıp Paşa ve Baron Dö Tott III. Mustafa’nın ıslahatçı devlet adamlarıdır.

-     Mühendishane-i   Bahri   Hümayun (Deniz Mühendishanesi) (1773)kuruldu.

-    İlk  defa  iç  borçlanmaya  gidildi.

Esham-ı  Tahvilat  adlı  resmi kâğıtlar karşılığında özellikle Galata’daki tüccarlardan borç para

alındı.  Böylece maliyeyi düzeltmeye çalıştı.

-    Sürat Topçuları Ocağı açıldı.

IV.      I.      Abdülhamit      Dönemi

Islahatları:

-     Halil Hamit Paşa I. Abdülhamit’in ıslahatçı devlet adamıdır.

-    Yeniçerilerin ellerindeki ulufelerini

satmalarını yasakladı.

-     Teknik    bilgiye    sahip    subaylar yetiştirmek için istihkâm okulunu açtı.

V. III. Selim Dönemi Islahatları:

-     III.   Selim’in   yaptığı   yenilikler sadece  askeri  alanla  sınırlı değildir. Devletin her kademesi ile ilgili düzenlemeler yapmıştır. Yaptığı bütün düzenlemelere Nizam-ı Cedit (Yeni Düzen) denir. Ayrıca kurduğu yeni orduya da Nizam-ı Cedit Ordusu adını vermiştir.

-     Mühendishane-i  Berri  Hümayun’u (Kara Mühendishanesi) kurdu. (Prof. Dr. İlber Ortaylı, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı)

-    Avrupai    tarzda    eğitim    gören

Nizam-ı Cedit Ordusunu kurdu. Bu orduyu yeniçeri baskısından korumak için Kütahya ve Karaman’da yetiştirdi. Ayrıca bu ordunun masraflarını karşılamak için de İrad-ı Cedit hazinesini kurdu.

-     Matbaa-i   Amire   adlı   ilk   devlet matbaasını kurdu.

-     Paris, Londra,  Viyana  ve  Berlin’e sürekli elçilikler kuruldu.

-    Selimiye ve Levent kışlaları da bu

dönem askeri mimari örnekleridir.

-     Yerli  malı   kullanılması  ilk  defa teşvik edildi.

-           Fransızca bu dönemde devletin ilk resmi yabancı dili oldu. Çünkü ıslahatlarda bu dönemde Fransa örnek alınıyordu.

*            Nizam-ı      Cedit      yenilikleri Osmanlı’daki  ilk programlı  ve köklü yenilik sayılabilir. Çünkü III. Selim   bu   ıslahatları   yapmadan önce halktan kahvehaneler vasıtasıyla 200’e yakın rapor hazırlatmıştır.

Fakat III. Selim dönemi yeniçeriler, ulema ve İstanbul esnafının çıkardığı Kabakçı Mustafa isyanı ile son bulmuştur. Bu da yeniliklerin benimsenmediğini ve yenilik karşıtlarının hala çok güçlü olduğunu gösterir.

b)   18.   yy.   Islahatlarının   Genel

Özellikleri

-    Islahatlarda Avrupalılaşma vardır.

Batının teknik ve askeri üstünlüğü kabul edilmiştir.

-    Islahatlar  askeri  ve  mali  alanda

yoğunlaşmıştır.

-     Islahatlar        ıslahatçı        devlet adamlarının               öncülüğünde

yapılmıştır ve ıslahatlar ıslahatçıların hayatı ile sınırlı kalmıştır.

-     Duraklama dönemindeki baskı ve şiddet                      politikasından

vazgeçilmiştir.

-    Islahatlar   halka   mal   edilmeye

çalışılmıştır.

-     Gerçekçi   çözümler   aranmış   ve sorunların temeline inilmiştir.

-     Hemen hemen her alanda ıslahat çalışmaları    yapılmıştır.    Mimari,

eğitim, askeri ve mali alanda Avrupa’dan etkilenilmiş ve ilk defa Avrupa’dan yabancı uzmanlar getirtilmiştir.

2006 KPSS-I

Osmanlı    devletinde    18.    yy.da

Avrupa’dan getirilen uzmanlardan yararlanılarak  askeri  alanda ıslahat yapılması aşağıdakilerden hangisini gösterir?

A)Avrupa’dan   ilk   kez   borç   para

alındığını

B) Avrupa ile ekonomik ilişkilerin iyi olduğunu

C)Avrupa’nın        teknik        alandaki üstünlüğünün kabul edildiğinin

D)Müslüman    olmayanlara    tanınan hakların genişletildiğini

E)Saltanat      sisteminde      değişiklik yapıldığını

Cevap: C

3. 19. YY. ISLAHATÇILARI, ISLAHATLARI VE BU DÖNEM ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ

a)     19.     yy.     Islahatçıları     ve

Islahatları

I. II.  Mahmut Dönemi  Islahatları

(1808 – 1839)

II. Mahmut Osmanlı’da en çok ıslahat yapan  padişahtır.  Yaptığı   ıslahatlar

şunlardır;

1. Sened-i İttifak’ın İmzalanması-

1808

Bu bir sözleşmedir. Ayan dediğimiz toplumun ileri gelen zengin eşrafı ile padişah      II.      Mahmut      arasında

imzalanmıştır. II. Mahmut yapacağı ıslahatlardan   önce   kendisini   güven içine almak ve yapacağı ıslahatlara zemin hazırlamak için ayanlarla bir sözleşme yaptı.

Bu sözleşmeye göre;

a)  Eğer  padişah  II.  Mahmut’a  karşı bir isyan ya  da  başkaldırı  olursa

ayanlar  emir  beklemeksizin  gelip

padişaha yardım edecekler.

b)       Padişah II. Mahmut da bunun karşılığında ayanlara bulundukları eyaletlerinde vergi ve asker toplama yetkisini  verecek  onları  bulundukları

bölgenin resmi temsilcisi olarak kabul edecektir.

*  Bu  sözleşme  bir  anayasal hareket değildir. Çünkü çok dar kapsamlıdır. Eşitlikçi değildir. Çünkü sadece     padişah     ve     ayanlardan

bahsetmektedir. Genel değil özeldir. Özel olan padişah ve ayanlardır. Halkı ilgilendiren hiçbir madde yoktur. Herhangi bir dış etki sonucunda da yapılmamıştır.

Padişahın yetkilerini kısıtlayan ilk gelişmedir.  Çünkü padişah Rumeli’deki eyaletleri ayanların kontrolüne   bırakmıştır.   Bu   yönüyle

1215’te    İngiltere’de    Kral    Yurtsuz

Jan’ın   yetkilerini   kısıtlayan   Magna

Carta’ya benzer.

2.     Sekban-ı  Cedit  ordusu  Nizam-ı

Cedit’in   yerine   kuruldu   (1808).

Fakat Sekban-ı Cedit yeniçerilerin tepkisi üzerine hemen lağvedildi.

3. 1825’te padişah bu sefer Eşkinci Ocağı  diye  yeniçerilere  alternatif bir ordu kurdu.

4.  1826’da Yeniçeri  Ocağını  kaldırdı.

Bu  olaya  da  hayırlı  olay manasında Vakay-ı Hayriye dendi. Çünkü padişah büyük bir baskı altında kaldığı yeniçerilerden kurtulmuş oluyordu.

5.  1826’da  Yeniçeri  Ocağının  yerine

bu     sefer     Asakir-i     Mansure-i

Muhammediye Ordusunu kurdu.

6. Valileri redif adlı askeri birlikleri yetiştirmekle görevlendirdi.

7.  Harp  Okulu,  Askeri  Tıp  Okulu  ve

Mızıka-i Hümayun (bando) açıldı.

8.  Askerlik  işlerini  düzenlemek  için

Darul Şuray-ı Askeri’yi açtı.

9. İlk milli marş olan “Mahmudiye Marşı”nı  Donizetti Paşaya hazırlattı.

10. Tımar sistemini kaldırdı.

11.Divan-ı Hümayunu kaldırdı. Yerine nazırlıkları kurdu.

12. Memurlar maaşa bağlandı.

13.Müsadere  kaldırıldı.  Böylece  özel

mülkiyet güvence altına alındı.

14. Askeri ve vergi amaçlı ilk nüfus sayımı yapıldı. Sadece erkekler sayıldı.

15. Muhtarlıklar kuruldu.